Verbinding

Hij was de kluts kwijt, en eerlijk gezegd ik ook wel een beetje.

Het tweepersoonsbed waar poeslief overdag zo graag op lag te soezen was verdwenen. Hij durfde niet meer in de kale kamer te komen.

Een verdieping hoger stond het logeerbed, ook daar kwam hij graag. Behalve logeerkamer was dit ook mijn strijkkamer, en de bokszak van M. hing er verankerd aan het plafond. De resten van zoon X. die hij niet had mee willen nemen toen hij ruim twee jaar geleden het huis uit ging, maar die óók niet weg mochten, lagen op plankjes aan de muur en stonden in dozen op de grond.

Twee half onttakelde kamers werkten niet mee aan de verwerking van het Lege Nest Syndroom. Wat moesten we met al die ruimte nu ook dochter F. het ouderlijk huis had verlaten?

Ik besloot het rigoureus aan te pakken. De logeer/strijk/bokskamer zou het domein van M. worden. Die bokszak was immers niet zo makkelijk te verplaatsen, en sporten was de laatste maanden zijn middle name geworden. Hier kon hij zich lekker uitleven.

Het logeerbed werd uit elkaar geschroefd, flink afgelapt en een verdieping lager weer in elkaar gezet. De boeken en dozen in plukjes naar beneden gesjouwd. Mijn benen kregen een goede work-out door al het traplopen. De stofzuiger werkte op volle toeren en de huid op mijn handen werd rimpelig van het sop. Van huishoudhandschoenen heb ik nooit gehouden.

Het nieuwe zijdezachte mandje dat ik in de woonkamer voor het ontdane poezebeest had neergezet werd straal voorbijgelopen.

Aan het eind van dag 1 stond het logeerbed op zijn plaats en lagen er stapels uit te zoeken zooi, maar in ieder geval in de juiste kamer. De deur van de nog in te richten, maar schoon opgeleverde sportkamer kon dicht.

Dag 2 gebruikte ik om de boekenkast van F. leeg te halen, schoon te maken en opnieuw  in te richten. De kinder- en jeugdboeken werden afgestoft en in volgorde van grootte neergezet. De diverse mandjes en bakjes met make-up, nagellak en sieraden die niet in haar nieuwe onderkomen pasten kieperde ik om in een grote mand die het predikaat 'Verder uit te zoeken' kreeg. Op de vrijgespeelde planken kwamen de boeken en PC-spelletjes van zoon X.

In de enorme kledingkast, die te groot was geweest om mee te verhuizen, lag een deel van dochters garderobe. Zo kon ze nog eens wisselen. De lege ruimte vulde ik met de dozen die ik jaren geleden voor mijn kinderen maakte, met de restanten van hun peuter-,kleuter- en basisschooljaren. 

Ook de herinneringen aan de vader van mijn kinderen kregen een plaats in de kast. Brieven, cassettebandjes met live-opnamen, krantenknipsels met recensies, foto's. Al het waardevolle dat we uit zijn huis hadden weten te redden op de dag dat hij naar Touba werd gebracht.

's Avonds ontdekte poes R. het logeerbed.
Het klopte weer: mijn derde kind zorgde voor de verbinding tussen verleden en heden.

De kleine dingen

Vader had er graag een half uur van tevoren willen zijn, ik dacht eerder aan een kwartier. 

Vader bleek gelijk te hebben. Toen we aankwamen bij de kerstviering in de activiteitenruimte zat het al stampvol. Erger nog: het muzikale trio, bestaande uit een bassist, een gitarist en een zangeres, was al volop bezig met het spelen van kerstliedjes. Voor straf werden vader en ik uit elkaar gehaald en in verschillende rijen op een stoel geplant. 

Ik zat naast een bewoonster van wie ik niet goed kon vaststellen of dat wat ze tegen me zei ook hout sneed, maar we hadden het wel gezellig met elkaar.

Ik stortte me in de kerstviering, die opgedeeld was in drie thema's. 

We begonnen met kerst als midwinterviering. Het huis had een socialistische achtergrond en de geestelijk verzorger was er voor alle gezindten, dus ook voor de ongelovigen. 

Na het zingen van O Sole Mio zong een van de bewoners vrolijk verder. Ze kwam immers uit Indonesië, en kende de tekst dus van buiten. Dat deze in het Italiaans was deed er even niet toe.

Het tweede thema bracht het verhaal van Het Kind. Wonderbaarlijk genoeg werden de liederen hier uit volle borst meegezongen, of men nu rood was of niet. Iedereen kende ze van de lagere school, de kerk of de kerstplaat thuis.

Toen kwam de verbondenheid, thema nummer drie. Er werden vijf kaarsen aangestoken, voor vijf groepen mensen aan wie gedacht werd deze kerst. 

De eenzamen. De zieken. De kinderen die in oorlog leven. De mantelzorgers. De armen.

Wat sloot daar mooier op aan dan het lied van Saskia en Serge, Het zijn de kleine dingen die het doen ? 

Zus M. was opeens dicht bij me. In 1973 schreef zij deze ene zin in mijn poëziealbum. Ze plakte er, behalve een paar piepkleine fotootjes en uitgeknipte illustraties, een echt dubbeltje bij.

In mijn ogen een enorme schat.

Mijn buurvrouw was inmiddels druk in gesprek gewikkeld met de zoon van een andere bewoonster die in de rij achter ons zat. Waarschijnlijk hadden ze elkaar nog nooit gezien, maar de man speelde het toneelstukje aardig mee. Bij het weggaan gaf hij haar een klinkende kus op haar oude wangen.

Ik wens iedereen een mooie kerst.  

Met kleine dingen, in grote verbondenheid.

Dames en heren

'Dames en heren,' riep de docent op de middelbare school licht wanhopig wanneer er geen aandacht was voor zijn of haar les. Steevast vulde klasgenootje P., die naast mij zat, dit zinnetje aan met een jolig 'Appels en peren'. Niet heel hard, zo was ze niet, maar blijkbaar wel zo geregeld dat ik het decennia later nog altijd in mijn hoofd hoorde als ik op een tochtig perron stond en er werd omgeroepen dat de trein vertraging had.

De NS heeft zijn omroepaanhef inmiddels aangepast. Gelukkig maar. 

Op de fruitschaal liggen niet alleen maar appels en peren. Laten we vooral genieten van al die heerlijke vruchten, bekend of minder bekend, die ons gegeven zijn.

Deze dag, een leven

'Ik vind dat je elke dag moet beginnen met het idee dat het de enige dag is die je hebt,' aldus Astrid Lindgren in navolging van de Zweedse filosoof Thomas Thorild.

De titel van haar meest recente biografie, waar ik een tijdje in mocht verdwijnen, werd ontleend aan dit principe.

Wel vermoeiend hoor, elke dag een heel leven leven. 

Ik zie de nieuwe dag meer als een cadeautje: wat zit er vandaag voor mij in? Meestal ben ik blij met mijn cadeautje, soms had ik andere verwachtingen. 

Maar het blijft een geschenk, ett liv.

Wasmand

Er staat nooit één vrijwilligster achter de toonbank, het zijn er altijd minstens twee of drie. Die met elkaar een cadeautje inpakken, of zich op zijn minst met het gebeuren bemoeien.

Deze middag kocht ik een flesje biologische wijn. Gelukkig duurde het een eeuwigheid voordat het cadeaulint door een daartoe bestemd apparaatje met succes in fijne sliertjes was getrokken. Vrijwilligster twee keek glimlachend toe, maar haar handen jeukten. De klanken van de Putomayo cd klonken vertwijfeld door de winkel.

Mijn nieuwsgierigheid had het gewonnen van de schroom om een winkel zonder klanten binnen te gaan. Ik was er al weer even niet geweest. Toen ze nog aan de overkant van het plein zaten kwam ik er vaker. De nieuwe locatie lag duidelijk uit de loop.

's Morgens had ik in het plaatselijke krantje vernomen dat ze er nog maar een maand of drie zouden zijn. Daarna zou de winkel, die er al vanaf 1981 zat en volledig gerund werd door vrijwilligsters, voorgoed sluiten. Niet meer van deze tijd, de mensheid kocht liever zijn frutsels bij de gigantische rommelwinkel die ons stadsdeel sinds kort rijk was. Weliswaar niet fairtrade, maar stukken goedkoper.

Ik moet toegeven dat ik er ook niet wekelijks kwam. Voor Sinterklaas of Kerst kon ik er echter altijd wel leuke bijcadeautjes vinden. Kaarsen uit Zimbabwe, notitieboekjes gemaakt van Srilankaanse olifantenpoep, biologische thee in prachtige verpakking of een linnen tas voor het goede doel.

Een paar jaar geleden kocht ik er uit nostalgie een wasmand uit Senegal. Die stond niet in de winkel, maar de vrijwilligsters moesten toch naar de groothandel in Culemborg en zouden er eentje voor mij meenemen. Vanuit het zuiden werd ik gebeld met de vraag welke kleur ik bliefde. Waarna er van diverse manden een uitvoerige beschrijving werd gegeven. Toen ik hem de volgende ochtend ophaalde bleek het deksel net iets te klein te zijn, waardoor hij nog steeds met enige regelmaat in de mand met vuile was valt, maar een kniesoor die daarop let.

Toch jammer dat we de Wereldwinkel straks moeten missen.

Avondbroek

Als ik thuiskom van mijn werk vind ik niets zo fijn als het aantrekken van andere kleding. Makkelijkere, lossere. Dat niet iedereen deze behoefte kent merkte ik laatst aan de lunchtafel. 'Ik heb overdag ook altijd kleren aan die lekker zitten,' zei collega B.

Laatst kochten we een nieuwe avondbroek voor vader. Want al is hij 87 jaar oud en werkt hij al 27 jaar niet meer, elke avond na het eten vindt de kledingwissel plaats. 
De broek die hij 's avonds droeg in de tijd dat hij nog naar kantoor ging vertoonde inmiddels slijtplekken. 
Ik heb het dus niet van een vreemde.

Jampotjes

Op Allerzielen reed ik met vader naar de begraafplaats waar we afscheid hadden genomen van moeder en zus M. We hadden ze er niet begraven, maar toch voelden ze dichtbij. 

We liepen naar het katholieke gedeelte en stonden even stil bij de laatste rustplaats van tante B. De vorige keer was er nog geen herkenbaar graf en hadden we haar niet kunnen vinden. Of tante de cortenstalen plaat erg mooi had gevonden wist nicht A. niet, maar ach, ze zou er zelf niet veel meer van merken. Strak was het wel.

We wandelden verder en verwonderden ons over de grote hoeveelheid bonte versiersels op de graven. Knuffels, verroeste stormlampen, kunstbloemen in alle soorten en kleuren en Ajax-parafernalia zorgden in combinatie met de niet al te vlakke ondergrond voor een rommelig geheel. 
En dat terwijl het nog niet zo oude rouwcentrum zo'n prachtig eigentijds gebouw was en de oude hoge bomen voor een verstilde sfeer zorgden.

Aan het eind van de hoofdlaan stonden de resten van de Lichtjesavond, die twee dagen ervoor had plaatsgevonden. Op de website was een oproep gedaan om van thuis een glazen potje met foto van je overleden dierbare mee te nemen. Inclusief  mini-ledlichtje en deksel. De herdenkingspotjes waren in een ongetwijfeld door een kunstenaar bedachte stellage van opengeslagen koffers geplaatst.

Vanuit de potjes keken de uitgeprinte overledenen ons vervormd aan. Jong, oud, man, vrouw. Serieus kijkend of breed lachend. Alleen of met zijn tweetjes. Met een rood-wit geruite jamdeksel of een knalgele pindakaasdeksel. Sommige families hadden gesmokkeld en hadden opa of tante in viervoud terug laten komen.

Een novemberwesp vloog een V&D-koffer in en cirkelde rond een potje, op zoek naar jamresten. Ik denk dat moeder en zus M. erom hadden kunnen lachen.

Maar ach, al die mensen die er niet meer zijn. Wat worden ze gemist.

Voddenkleedje

In elk Zweeds huis waar we verbleven liggen ze op de vloer: trasmattor, oftewel voddenkleedjes. Ontstaan in de tijd dat de vodden niet meer nodig waren voor de papierindustrie, omdat men overging op houtpulp.
Er moest toch iets gedaan worden met de oude jurkjes, overhemden en lakens. De stof werd in repen geknipt en aan elkaar genaaid tot kleden en kleedjes die de tocht tegenhielden en warmer waren dan de koude houten vloer.

Tegenwoordig zijn de antieke kleden een godsvermogen waard. En worden er kleden geweven en geknoopt van nieuwe stof.

Ik kijk naar de foto's van de kleedjes waar ik de afgelopen jaren over liep. De stof verwassen, bijna kleurloos. Wie droeg de overhemden waarvan de stof afkomstig is? Wie sliep er onder de vale lakens, vol gaten en scheuren?

Ik droom nog even verder, met mijn voeten op een trasmatta van Ikea. Er moet iets te wensen overblijven.

Timon

Twee jaar geleden stond het al bovenaan zijn verjaardagslijstje: een kameleon. En hij bedoelde geen speelgoedbeest, want zoon X. zou 25 worden. Het moest een echte zijn, zoals we ze kennen uit Artis.

Ik was pertinent tegen: laat kameleons lekker op Madagaskar rondscharrelen, daar waar ze hun natuurlijke habitat hebben. Ik kocht een paar schoenen voor hem.

Het verlangen bleef, werd sterker en drie maanden geleden was het zover:  panterkameleon Timon deed zijn intrede. Ik riep nog dat ik niet voor hem zou zorgen als ze met vakantie gingen, maar een week of wat erna waren we toch de sjaak. 

Timon zat niet zo lekker in zijn vel, wilde niet eten en werd zichtbaar magerder terwijl zoonlief en zijn vriendin onwetend in de zon lagen. Gelukkig ontpopte M. zich tot een bevlogen kameleonfluisteraar. Bleef avondenlang naast het terrarium zitten, schotelde hem levende krekels en moriowormen voor, en besproeide hem met warm water. Van koud water kon hij immers verkouden worden.

Na overleg met de Canarische Eilanden ging M. toch maar met het beestje in een Curver-bakje naar de dierenarts. Samen met X.'s eveneens bezorgde vriend R., die overdag was belast met de zorg. De dierenarts in kwestie had vermoedelijk nog nooit een kameleon in het echt gezien, maar kreeg er desondanks onder dwang een krekel in.

Het baasje kwam weer thuis, Timon knapte op en groeide zichtbaar. 

Toen X. vorige week vanaf zijn werk belde dat hij vergeten was de UV- en warmtelamp aan te zetten vond ik het geen enkel probleem op de fiets te stappen en de honneurs waar te nemen. Ik raakte bijna vertederd toen ik het reptiel zag genieten van de warmwatersproeibeurt en keek gefascineerd toe hoe hij met langzame bewegingen richting het licht liep.

Vandaag viert zoon X. zijn 27e verjaardag. 

Timon kampt momenteel met een vitamine D-tekort, waardoor hij zijn tong niet meer zo goed kan inrollen.
Ik heb als verjaardagscadeau een mooi boek gekocht.

Oktoberkind

Nog een nachtje slapen en dan is het zover: oktober. Een ander probeert wanhopig de zomer vast te houden en klaagt over de kou,  ik bloei helemaal op.

Ik koop chrysanten. Niet dat ik ze zo mooi vind, maar mijn grootmoeder kreeg ze van mijn grootvader voor haar verjaardag op 3 oktober. Dat ook de verjaardag van mijn oom was, ze schonk hem het leven op haar eigen geboortedag.

Ik haal de keukenkastjes leeg, wissel mijn pannen om met de pannen die ik cadeau kreeg vanwege een ophanden zijnde verhuizing in de familie. Ik sop de planken en maak een warm badje voor het keukengerei dat ik niet al te vaak gebruik. Ik inspecteer mijn bakspullen en krijg zin om een taart te bakken. 

Ik deel de kastjes opnieuw in en ruik al bijna het stoofvlees, de stoofpeertjes, versgebakken appeltaart.

Ik ben in mei geboren, maar voel me een oktoberkind. Misschien dat zoon X. daarom over twee weken verjaart.

Een laatste warme zonnestraal 

verwarmt jouw eerste dag

En een laatste zwaluw die vertrekt 

is de eerste die jij zag

Dat is waarom een oktoberkind 

niet gelooft in laatste dingen

't Zal een herfstdag als een lentedag

bezingen

(Liselore Gerritsen - Oktoberkind)

Weekmestraks

Zondag rustdag. 

Dat is het vast voor een zekere groep mensen nog steeds, voor mij is er van echte rust al jaren geen sprake meer op deze laatste dag van de week.

De dag begint als het huis nog in diepe rust is met een strijkmarathon, vergezeld door de kalmerende stem van een fijne podcast.

Dan volgt de uitdaging om de maaltijden voor de aankomende week te bedenken en een bijbehorende boodschappenlijst te maken. 

Het weekmenu is jaren her in het leven geroepen om de eindeloze vraag 'Wat eten we vanavond?' te beantwoorden. Kijk maar op het weekmenu, dat door zoon X. op het krijtbord grapvol werd gewijzigd in weekmestraks.

De boodschappensessie daarna is met een goede lijst een fluitje van een cent.

Moet de badkamer nog worden gereinigd? Onder het genot van Adres onbekend poets en boen ik. Aan het eind van de middag is er nog tijd voor een pennetje breien, het maken van een tekening of het uitwerken van een interview.

Na de avondmaaltijd begint de voorbereiding voor de nieuwe werkweek pas echt. In de voetsporen van vader, die jarenlang na de afwas de lunchpakketjes voor zijn schoolgaande kinderen maakte, smeer ik de boterhammen voor M. en mij.  Het heeft mij op mijn werk inmiddels het predikaat ' 'thuissmeerder' opgeleverd. 
De laatste handeling, voor ik op de bank neerplof, is het verdelen van het diepvriesfruit over twee schaaltjes zodat we de volgende ochtend alleen de yoghurt hoeven in te schenken en het geheel af kunnen toppen met zaden, pitten en muesli.

De zondagsrust zoek ik dus maar in het moment. Gelukkig zijn dat er, verdeeld over de dag, een heleboel. 

Tweeënveertig verhalen

Er kwamen veel verhalen los. Natuurlijk over hoe het eenieder was vergaan, maar meer nog over hoe het wás, in het buurtje waar we allemaal waren opgegroeid. We pingpongden  heen en weer over feiten en gebeurtenissen, en de O ja's klonken regelmatig door het zaaltje waar de reünie werd gehouden. Het zaaltje dat we allemaal kenden van balletvoorstellingen, stijldansen, de musical van de zesde klas en jubilea.

We sloten de middag af met een gezellig etentje in een Turks restaurant op een steenworp afstand, dat gevestigd was in het pand dat wij niet anders kenden als de fietsenzaak Joop Harmans.
Wij hadden immers allemaal op fietsen van Harmans gereden.

De verhalen lieten mij niet los. Sterker nog, ik voelde een enorme behoefte ze vast te leggen. Mijn planning van twee interviews per maand was misschien wat ambitieus, zo aan het begin van het jaar, en liep door het leven al flink wat vertraging op.

Afgelopen week had ik mijn vierde interview. Met het buurmeisje dat voor haar opleiding aan de spinazie-academie stage liep bij mijn moeder. Ze leerde hoe gehaktballen te draaien, de was op de hand te doen en zilver te poetsen. Tijdens de koffiepauze las ze mij voor; er was een leeftijdsverschil van dertien jaar.
Bijna vijftig jaar later is het verschil in leeftijd minder prominent aanwezig en spreken we over hoe zij haar tijd in de straat heeft beleefd.

Nog achtendertig interviews, wat een schat aan verhalen zal dat opleveren.

Grachtenhuis

Ik had zo graag niks meer willen kopen. He-le-maal niets meer. Gewoon opmaken wat ik heb, en gebruiken wat er ligt. En dan heb ik het met name over boeken, mijn zwakke plek. 

Eerst maar eens de boeken lezen die in de kast staan en naast mijn bed liggen. En dat zijn er dankzij de uitstekende Nieuwe Bibliotheek in mijn woonplaats en de Grote Gratis Bibliotheek op mijn werk best wat.

Dus leg ik een verlanglijst aan, zowel op de website van hofleverancier ***.com als op de site van de bieb. En dat werkt inderdaad, want na verloop van tijd verdwijnen er weer titels waarvan ik niet meer weet waarom ik ze wilde lezen.

Het werkte even. Want toen kwam er een mail mijn ruimte binnenhuppelen die onmiddellijk de aandacht trok. Van de uitgeverij van de schrijfster die een indrukwekkende eerste roman schreef. Die vervolgens jaren worstelde  met het publiceren van haar tweede roman, vooral omdat de financiering niet rond kwam.

In die tijd ontstond er een mailwisseling tussen de schrijfster en zus M.

De tweede roman kwam uit, ik schreef een mail aan de schrijfster en won een exemplaar. 

Voor zus M.

Nu was er een derde roman, die zus M. nooit zou kunnen lezen.

Reden genoeg om mijn nieuwe koopprincipes even overboord te gooien, en het lagom-principe te omarmen. Ik bestelde het boek, en zal het als het over een paar weken verschijnt met de ogen van zus M. lezen.

Balletjes

Ik eet Zweedse drop, blader door mijn Lagom-boek en kijk vol verlangen naar de vakantiefoto's.

Hemlängtan, heimwee op z'n Zweeds.

We gingen niet naar binnen bij Junibacken, de attractie in Stockholm waar je in een treintje door de boeken van Astrid Lindgren heen rijdt. 

In plaats daarvan ging ik op de foto met haar standbeeld voor de ingang.

Terug in Nederland moet ik het doen met mijn collectie boeken van en over de Zweedse kinderboekenschrijfster en pak de herinneringen van haar Nederlandse vertaalster erbij. 

Ik lees over Astrids zomerhuis aan de scherenkust boven Stockholm en tel de dagen terug dat we er met de lijnboot langs voeren.

Ik lees over Karlsson van het dak. Opeens ben ik weer terug in mijn ouderlijk huis en kijk op tv naar het irritante mannetje dat door middel van een propeller op zijn rug de slaapkamer van kleine broer komt binnenvliegen. Dol op eten dwingt Karlsson het jongetje wat kleine gehaktballetjes voor hem te halen, die de moeder van het gezin in haar keurige keuken staat te bakken.

Die balletjes intrigeerden mij. Wij aten regelmatig een heerlijke bal gehakt bij de andijvie, maar dat was een grote. Uit een pond gehakt werden zes ballen gedraaid, met beschuit en een eitje. 
Het grote Zweedse woonwarenhuis had nog geen vestigingen in Nederland, dus de kleine köttbullar waren hier nog geen gemeengoed.

Op mijn verzoek bakte moeder een pan vol kleine, goudbruine balletjes. 
Ik waande me even in het verre Zweden.

Lagom

Het leek of de tijd had stilgestaan. Dertig, veertig, misschien wel vijftig jaar. 

Hoge naaldbomen, bultrotsen die uit het water oprijzen. 

Her en der liggen mensen op een handdoek. 

Gezinnen zitten rond een koelbox, drinken limonade en eten een boterham met tevredenheid. 

Kinderen spelen met elkaar zonder ruzie te maken. 

Een oudere dame staat tot haar knieën in het water en houdt angstvallig haar jurk omhoog. 

Twee meisjes voeren de tamme eenden.

Bij de houten kiosk zijn alleen broodjes worst te koop.

Kinderen klauteren de rotsen op en worden teruggeroepen door hun moeder.

Tassen liggen onbeheerd in het gras of op het strandje.

Nergens is muziek te horen.

Is dit wat de Zweden bedoelen met lagom, het levensmotto dat alles mooier kan maken?
Niet teveel, niet te weinig. Precies goed.

Het hoeft allemaal niet zo luxe, je mag er best een beetje moeite voor moeten doen.

Maar: te spartaans hoeft nou ook weer niet. 

Want een klein beetje bladgoud blijft bladgoud. 

En dus stappen we allemaal aan het eind van deze prachtige dag in onze auto's.

Uitstapje

Vorig jaar reisden we met vader af naar Rotjeknor als uitje voor zijn verjaardag. We zagen olifanten genieten van het water uit de brandweerslang, hyena's die verloren naast de spoorbaan heen-en-weerden en giraffen die zich verbaasden over starende mensen die blijkbaar nog nooit een giraffenjong hadden gezien.

Nu gaan we weer naar 010; als geboren en getogen Amsterdammers eigenlijk not done.
Vader heeft vandaag de respectabele leeftijd van 87 jaar bereikt en dat vieren we in de haven van Rotterdam.

Onverwacht comfort

Alle huisjes die we tot nu toe in Zweden huurden hadden wel iets vreemds. Een dermate laag plafond dat je er claustrofobisch van werd, dertien verschillende soorten bloemetjesbehang, drie bedden naast elkaar waaruit je één behoorlijke moest construeren of een toilet dat angstaanjagend klepperende geluiden begon te maken als je nog rustig aan het plassen was.

Deze keer hadden we een redelijk normaal, vrij modern (lees: Ikea) ingericht huisje gereserveerd. Het had een witgeschilderde Pippi-veranda, waar de verf een beetje van afgebladderd was, en een fabelachtig uitzicht over de Oostzee.

Dat de bedbank in de huiskamer reeds voor ons was klaargemaakt vond ik minder geslaagd. Maar de Zweedse eigenaar die in Delft had gestudeerd vertelde in vloeiend Nederlands dat dit de beste slaapplek voor ons was. We wilden toch niet in het stapelbed liggen?
We beschouwden de huiskamer vanaf dat moment maar als slaapkamer. De veranda en de lichte keuken konden prima dienst doen als woonkamer.

De verrassing kwam bij het eerste toiletbezoek. De douche en het toilet lagen in de kelder, waar het blijkbaar nogal koud kon zijn. Er hing een klein straalkacheltje aan de muur, waarop bij nadere inspectie duidelijk aangegeven stond dat je er niets overheen mocht hangen in verband met brandgevaar.

Dat gold duidelijk niet voor het toiletpapier. Na iedere plas werden we getrakteerd op voorverwarmde vellen.

Look up here

'Luister naar wat de hemel je te vertellen heeft,' was de instructie bij de yogaoefening, en we richtten ons oor naar het plafond waardoor de nekspieren werden opgerekt. Of zei ze dat niet, maar hoorde ik haar dat zeggen?

Hoorde ik daar de stemmen van zus M., van moeder, en van M., de vader van mijn kinderen?

Bowie's stem kwam er bovenuit. 

Look up here

I'm in heaven

I've got scars that can't be seen

I've got drama, can't be stolen

Everybody knows me now

Wortel

Toen ik de naam Ans Wortel zag staan op de website van het museum hoorde ik meteen haar zware, doorrookte stem en ik dacht aan zus M. 

In de jaren '80 was zij het die mij op het spoor van deze schilder en schrijver bracht. We lazen haar vijfdelige autobiografie, wat een bijzondere en sterke vrouw.

Nu was ik met vader in het museum dat eens haar woonhuis en atelier was. Ik kocht de bijna niet te tillen zo zware catalogus.

Daarna reden we naar het strand en aten een broodje kaas. 

Wat een mooie dag.

Voice dialogue

Bijna twee jaar lang tekende ik in mijn weektekenboek, waarvan het eerste jaar het moeilijkste jaar uit mijn leven tot dan toe bleek. Het notebook werd een waardevol bezit.
De perfectionist in mij zorgde er echter ook voor dat het niet vol te houden was, elke week een weergave in tekst en beeld van wat ik meemaakte. De laatste weken bevatten dan ook slechts geeltjes met notities over wat ik heb gedaan.

Ik volgde de workshop Teken van leven. Fijn hoor, om echt bruikbare tips te krijgen van twee bekende kunstenaars/schrijvers/illustratoren over art journaling. En F. wist wel raad met die stemmen in mijn hoofd. Geef ze maar een naam, laat ze praten met je autonome ik. Voice dialogue heet het principe, en F. kwam er de overgang mee door.

Ik haalde een boek uit de bieb en bracht het net zo snel weer terug.
Ik weet dat ik een ambtenaar in me heb, een pleaser en een Pippi. Op de middelbare school streden ze al om voorrang in mijn hoofd. Het zij zo.

Nu is het vakantie en Pippi gaat straks voluit genieten in Zweden. Die andere stemmen blijven dit keer thuis.

Rituelen

De ochtend is nog niet voorbij of daar begint het weer. Het schort, zonder ook maar één vlekje, wordt op het daarvoor bestemde haakje gehangen. Het gereedschap komt er even zorgvuldig naast.

De klep wordt opgetild en er vindt een grondige inspectie plaats. Wat is er veranderd na gisteravond acht uur, toen de gigantische barbecue met een angstwekkende bezetenheid werd gereinigd?

De tafel staat klaar, glimmend alsof hij net bij het tuincentrum vandaan komt. De parasol in exact de juiste knik gebogen. De stoelen en het krukje worden voorzien van kussens, en het witte dekentje wordt tot op de millimeter nauwkeurig over de stoelzitting gedrapeerd. De weervrouw voorziet voor vandaag een temperatuur van minstens dertig graden, maar de setting moet lijken op het plaatje uit de Seasons of Landleven, de enige lectuur die regelmatig wordt uitgeplozen.

Wie zouden er komen aan het eind van de middag? Het is de zoon met vrouw en kind of de dochter met vriend, meer smaken zijn er niet. Vrienden of andere familie heb ik nog nooit zien arriveren in de elf jaar dat we er wonen. Maar de dochter was er gisteren, en de zoon zit in het buitenland. We konden immers allemaal meegenieten van het videogesprek.

Aan het begin van de avond wordt het schort -ongebruikt- van het haakje getild en naar binnen gebracht. 

Viva la Frida

Ze reist al sinds jaar en dag met me mee, de Mexicaanse kunstenares Frida Kahlo.  Ik las verschillende biografieën, bestudeerde haar schilderijen en toen ik tijdens mijn teken- en schilderopleiding een inspiratiebron mocht kiezen voor de stijl van mijn zelfportret wist ik het wel.

Ze was een tijdje buiten beeld, maar opeens zag ik haar beeltenis in het Mexicaanse restaurant waar dochter F. werkt. Ik dacht dat het een foldertje was, daar pal boven de kachel, maar het bleek een boek te zijn waarin haar leven werd verteld aan de hand van recepten.
Koken en Frida, wat een smakelijke combinatie.

Ik mocht het boek lenen en las. De pijn die zij in het leven te verduren kreeg was vele malen groter dan de mijne. Wat kon ik veel leren van haar doorzettingsvermogen en passie voor het leven.

Wat had ik haar graag een vrediger leven gegund.

Schoenenparade

Zomer, de vakantie is in zicht. Tijd om op te ruimen. Het halletje staat vol met schoenen in alle soorten en maten. 

Ik hoor mijn moeder zeggen: 'Wat een schoenenparade!' wanneer er vroeger in de box teveel schoenen om een plaatsje vochten.

Als dochter van een meesterschoenmaker stond mijn moeder erop dat we op goede schoenen liepen. Die van Theo op de markt kwamen er bij ons zeker niet in. Echt leer moest het zijn, met een goed voetbed. En plat.

Jaloers keek ik naar de laarzen van vriendinnetje D., met echte hakken. Prachtig, maar volgens mijn moeder niet goed voor mijn rug.

Ik heb er geen trauma aan overgehouden, natuurlijk had ze gelijk. Ook ik heb mijn kinderen altijd goede schoenen gegeven. Van hakken houd ik echter nog steeds, maar afwisseling is het beste. 
Dus draag ik mijn praktische Birckenstocks, terwijl ik schoenen teken op het bruine kraftpapier dat mijn opa tachtig jaar geleden gebruikte om de verzoolde schoenen in te verpakken.

Juffrouw krulduif

Er kwam een mailtje binnen. Afzender: juffrouw krulduif. 

Misschien was de nieuwe privacywet volledig aan haar voorbij gegaan. Het was immers al drie jaar geleden dat ik haar yogalessen verliet, sindsdien had ik niets meer van haar gehoord.

Ze was erg aardig hoor, daar niet van. Ze had ook best een prettige stem. Maar ze was nog met de opleiding bezig en het lukte haar niet om op één been te blijven staan. 

Toen ik erachter kwam dat ze als hobby krulduiven hield kon ik haar niet meer serieus nemen. 

En ja, ze bestaan echt.

Uitgedroogd

Bij het reorganiseren van mijn tekenmateriaal kwam ik een brushpen tegen, die ik een aantal jaren geleden had gekocht. Eigenlijk zocht ik toen een navulling voor mijn favoriete tekenpen, maar die was uit het assortiment en de meneer in de winkel bood mij dit alternatief.

Veel plezier had ik er niet van. Hij deed niet wat ik wilde of ik kon er niet mee omgaan. 

Nu bestelde ik een navulling, want inmiddels had ik een boek uit de bieb gehaald om te leren brushletteren en bleek ik toch echt het juiste gereedschap daarvoor in huis te hebben. Met een inmiddels uitgedroogde vulling, dat dan weer wel.

De bestelling kwam binnen. Ik kon het niet over mijn hart verkrijgen de oude vulling weg te gooien. Ik pakte een papiertje en streek de punt van de pen van boven naar beneden. Van links naar rechts.

Onder mijn handen ontstond als vanzelf een landschap. Met een boerderijtje, een kerk.

De brushpunt bleek nog een aardige zwarte lijn te kunnen trekken. In anderhalve minuut had ik een tekening. 

Die letters komen een andere keer wel.

De stilte der zee

De yogales streek de golven weer glad, het werd wat rustiger in mijn hoofd en in mijn lijf. Dacht ik. Er was weinig voor nodig om de boosheid die ik voelde te doen oplaaien. Nee, het was slechts rustig aan het oppervlak geweest.

De herinnering aan mijn Franse boekenlijst kwam boven drijven. Le silene de la mer van Vercors was een van de titels die ik moest lezen voor mijn mondeling. Het verslag rouleerde, dus heel moeilijk kon het niet worden. Bij de titelverklaring ging het mis. Het uit mijn hoofd geleerde zinnetje La mer semble très tranquille, mais sous la surface il vit bleek geen correct Frans. De docente, een geinig minivrouwtje met lang haar en een ziekenfondsbrilletje, keek me glazig aan.

Desondanks slaagde ik voor het examen en leerde ik in het echte leven redelijk Frans spreken.
En was er niet veel voor nodig om dit ene zinnetje, 33 jaar later, weer uit die diepe zee op te vissen.

Loflied

Een sterke vrouw, wie zal haar vinden?

Dropstaafjes

Het leek mij als kind fantastisch als je alles kon kopen wat je maar wilde. Drop bijvoorbeeld.
Niet dat ik het gevoel had dat ik iets tekort kwam, hoor. Er stond altijd een trommeltje drop in de keukenkast en zowel de koektrommel als de bonbonnière waren in mijn herinnering altijd gevuld. Maar daar pakte je niet zomaar zelf iets uit.

Een keer eigende ik mij op een vroege zondagochtend een bonbon toe, die kersenlikeur bleek te bevatten en op het crèmekleurige tapijt belandde. Waardoor het niet langer mijn geheimpje kon blijven.

Ik werd getriggerd door boeken waarin een meisje van mijn leeftijd triest in een zakje Engelse drop zat te rommelen of door mijn buurmeisje M. die van haar moeder een zakje groene erwten bij de drogist mocht halen. Wat natuurlijk ook dropjes waren, en waarvan er heel veel in het witpapieren zakje pasten.

Een keer mochten zus P. en ik voor een dubbeltje snoep halen bij de sigarenman in het kleine winkelcentrum, dat zo heette om het van het gróte winkelcentrum te onderscheiden, een kwartiertje fietsen verderop. Ik kocht een pakje ouwel in de kleuren roze en oranje, waar ik weken mee deed.

Maar de mooiste herinnering ligt in het zwembad in Zaandam, waar we op zaterdagochtend vanaf het buurthuis met een touringcar naartoe werden gebracht voor de zwemles. In het zwembad stond een snoepautomaat waarin kleine doosjes dropstaafjes opgestapeld lagen. Dat mijn vader die dag mijn onderbroek was vergeten in te pakken en ik in blote billen in de trainingsbroek de bus weer in moest werd ruimschoots vergoed door de felbegeerde, met een krokant suikerlaagje omhulde dropstaafjes.

Witte raven

Ik ben niet vaak verhuisd in mijn leven: drie keer om precies te zijn. Van de eerste keer weet ik nagenoeg niets, ik was anderhalf jaar oud.
De tweede en de derde keer nam ik een doosje met pocketboeken mee. Van de Pinas- naar de Pruimenstraat, en vervolgens van Tuindorp naar Almere.

Vierentwintig ponyboekjes uit de Valkenserie van B.V. Uitgeversbedrijf Het Goede Boek te Huizen.
Vijf Wipneus en Pims van Uitgeverij J. Schenk N.V., helemaal uit Maastricht. Twee stukgelezen boekjes van de Noord-Hollandse Uitgeverij Kluitman.
Het meest dierbaar zijn mij echter de twee series Witte Raven-boekjes. De ene bestaande uit alweer ponyboeken, maar nu geschreven met een subtiele humor die mij zelfs op jonge leeftijd niet ontging, en waardoor ik mij nu nog zinnen woordelijk kan herinneren.

De andere serie is een bijzondere. Vier deeltjes kreeg ik van zus M. bij een van haar verhuizingen overgedragen, ik moest er vooral zuinig op zijn. Ze lagen haar na aan het hart, een van de deeltjes was zelfs gesigneerd door de piepjonge schrijfster.

Ook ik raakte in de ban van het waargebeurde verhaal van het Valkenburgse meisje Irmgard Smits, dat op tienjarige leeftijd wegens TBC moest worden opgenomen in een sanatorium. Ik smulde van de avonturen die ze daar beleefde met haar paviljoengenootjes, en huilde tranen met tuiten toen de lieve Josje stierf.

De laatste twee deeltjes kocht ik zelf. Twee andere deeltjes Irmgard ontbreken. Net als zus M.
De belofte zuinig te zijn op haar pockets heb ik gelukkig kunnen inlossen.

Irmgard woont tegenwoordig in Groningen en bekleedt een managementfunctie in de zorg.

Hup

Voetbal, ik heb er niet zoveel mee. Tenzij het Nederlands elftal speelt of er iemand naast me zit die me kan enthousiasmeren.
Natuurlijk vierde ik de zege van ‘88 mee. Samen met vader fietste ik naar de stad om onze jongens toe te juichen, ik meende zelfs oogcontact met Hans van Breukelen te hebben. Hij op de boot, ik langs de gracht.

Ook stond ik jarenlang langs de lijn, in eerste instantie tegen wil en dank. Ik probeerde zoon X. te laten tennissen, paardrijden en judoën, maar zijn verlangen naar de grasmat was zo groot dat ik er uiteindelijk geen weerstand aan kon bieden. Het wende, en door weer en wind stond ik hem toe te juichen, vaak als enige moeder tussen vele vaders. Zijn eerste doelpunt miste ik omdat ik ziek was, maar misschien scoorde hij juist omdát ik er niet was.


We doen niet mee dit keer. Gelukkig maar, nu is het minder beladen dat de collega die de befaamde voetbalpoule maakte niet meer bij ons werkt.
Ben ik nu voor Zweden? Voor Marokko?
Mais non, de Senegalese leeuwen treden dinsdag aan. 

Allez, les lions de Teranga!

Pauze

Alleen op mijn kamer, David Bowie op de pick-up. Tekenen, schilderen, lezen, schrijven.
En niemand, NIEMAND, die weet wat je aan het doen bent. En als je het zelf niet vertelt, ook nooit te weten komt.

Naar dat gevoel wil ik terug.

Er werd mij veel creativiteit en inspiratie in mijn nieuwe levensjaar toegewenst. Door mijn oude buurjongen die in het blokje woonde waarop ik uitkeek. Vanuit die kamer, waar David Bowie Word on a Wing zong.

Ik ga maar eens een tijdje experimenteren, freewheelen, luisteren naar wat Dave mij te vertellen heeft.

I'm ready to shape the scheme of things.

Dag moeder

Een tasje met sjaaltjes, een paar pantoffels.
Een flesje nagellak, haar handtas.
De aangebroken pot Nivea.
Een aantal kaarten, honderden foto's en dia's.
Duizenden herinneringen.
Onnoembaar veel liefde.

Droom

Aanvankelijk ging het nog wel.

Maar de poten van het bijzondere voertuig werden langer en langer.
Ik begon te wankelen, beurtelings kwamen de linker- en de rechterwielen los van de ondergrond en ik kon mij zo voorstellen dat ik in een grote, langzame boog met voertuig en al op het wegdek zou belanden.

Waarom reed ik op de Prins Hendrikkade, vlakbij de IJtunnel, en wat deed die stapel strijkgoed achterop?

Het lukte me maar net om het voertuig aan de kant te krijgen en veilig af te stijgen.

Bevrijd

"5 mei 1945 hoorden we 's avonds om 20.00 uur dat we waren bevrijd. De familie Benner, die een pianohandel had, woonde naast ons. Henk Benner ging voorop met een grote vlag door de straat, wij liepen er allemaal achteraan. De vreugde was van korte duur, omdat we schoten in de buurt hoorden. Toen vlogen we allemaal naar huis toe, wat er precies gebeurd is hebben we nooit gehoord.

De volgende dag was het volop feest op de De Ruijterweg, een zee van vlaggen. Ik zat bij Ben achterop de fiets. Hij had wél al een fiets, terwijl ik mijn eerste fiets pas na de oorlog kocht van mijn zelf verdiende geld. We fietsten de hele weg af. 's Avonds werden er half op de stoep, half op de rijweg, plankieren gelegd en gingen we dansen.
Canadezen kwamen langs in tanks en stopten voor ons huis. Ik kreeg één sigaret die ik aan mijn vader heb gegeven. Ik heb zelf nooit gerookt.

Ook herinner ik mij nog goed dat twee dagen na de bevrijding de schietpartij op de Dam plaatsvond. Duitsers die nog niet waren vertrokken schoten hun pistolen leeg vanuit de Grote Club. Er zijn toen veel doden en gewonden gevallen.

Wat mij ook nog goed bijstaat is dat er meisjes werden kaalgeschoren die iets met een Duitser hadden gehad. Er was een meisje uit mijn klas bij: Annie Visser. Midden op de trambaan liep ze, en in een optocht liep iedereen om haar heen.

Op de bank vierden we de eerste weken na de bevrijding tussen de middag ook feest, we gingen boven in de kantine dansen. Daar stond een piano en we dansten op 'Don't fence me in', met de mannelijke bankmedewerkers.

In mijn gedachten ging het toch tamelijk vlug dat alles normaal werd na de oorlog. Wel bleef het voedsel nog een tijd op de bon. Die bonnen moest je geloof ik bij het postkantoor halen en daarmee kon je in de winkels eten halen. Je had dikwijls geen keus, je kreeg bijvoorbeeld een ons leverworst of een pond vlees."

Uit: Het verhaal van mijn leven - Truus Hagedorn-van den Berg (1926-2015)